ناوه‌ڕۆك
ناساندن
خولی یانە پاڵەوانەکانی ئەورووپا یان چامپیۆنزلیگ (بە ئینگلیزی: UEFA Champions League، بە کورتکراوەیی: UCL، بە عەرەبی: دوري أبطال أوروبا) پێشبڕکێیەکی ساڵانەی تۆپی پێی یانەکانە کە لەلایەن یەکێتیی تۆپی پێی ئەورووپا (UEFA) ڕێکدەخرێت و لەلایەن یانە پلە باڵاکانی ئەورووپاوە کێبەرکێی لەسەر دەکرێت. یەکێکە لە بەناوبانگترین پاڵەوانێتییەکانی تۆپی پێ لە جیهاندا و بەناوبانگترین پێشبڕکێی یانەکانە لە تۆپی پێی ئەورووپادا.
لە ساڵی ١٩٥٥ بە ناوی پاڵەوانێتی جامی یانەکانی ئەورووپا (the Coupe des Clubs Champions Européens) ناسێندرا، و بە شێوەیەکی گشتی بە جامی ئەورووپا ناسرابوو، سەرەتا پاڵەوانێتییەک بوو کە دۆڕاو ڕاستەوخۆ دەردەکرا و تەنها بۆ پاڵەوانانی خولە ناوخۆییەکانی ئەورووپا کرابووەوە. پێشبڕکێکە لە ساڵی ١٩٩٢ ناوی ئێستای خۆی وەرگرت، لە ساڵی ١٩٩١دا قۆناغێکی گرووپی گەورە زیادکرا و لە وەرزی ١٩٩٧-٩٨ـەوە ڕێگە بە چەندین بەشداربوو درا لە وڵاتانی جیاوازەوە بەشداربن.
لەو کاتەوە فراوانتر کراوە و زۆربەی خولە نیشتمانییەکانی ئەورووپا هێشتا تەنیا یەک پاڵەوانیان دەتوانێت بچێتە نێو کێبەرکێیەکەوە، بەڵام بەهێزترین خولەکان تا چوار تیپ دابین دەکەن. ئەو یانانەی کە لە ڕیزبەندی دووەمی خولی نیشتمانی خۆیاندا دەبن، دوای ئەوەی سەرکەوتوو نەبوون بۆ چامپیۆنزلیگ، دەڕۆنە پێشبڕکێی یۆرۆپالیگ، لە ساڵی ٢٠٢١ـەوە ئەو یانانەی کە شایستەی خولی یۆرۆپا لیگ نین، سەردەکەون بۆ یارییەکی نوێ پێشبڕکێی پلە سێیەم بە ناوی خولی کۆنفرانسی یۆرۆپا (UEFA Europa Conference League).
چامپیۆنزلیگ لە کۆتایی مانگی حوزەیران بە قۆناغێکی سەرەتایی و سێ قۆناغی پاڵاوتنەکان و قۆناغێکی کۆتایی دەستپێدەکات، کە هەموویان دوو گەڕ یاری دەکەن. ئەو شەش تیپە کە دەمێننەوە دەچنە قۆناغی کۆمەڵەکانەوە و پەیوەندی بە ٢٦ تیپی پێشوەختەوە دەکەن. ٣٢ تیپەکە بۆ هەشت گرووپی چوار تیپی جیادەکرێنەوە و بە سیستمی دوو گەڕ یاری لەگەڵ یەکتری دەکەن. هەشت براوەی گرووپەکە و هەشت براوەی دووەم دەچنە قۆناغی دواتر کە قۆناغی ١٦ـەیە، لە دوای ئەویش هەریەک لە هەشتی و چواری دێن و کۆتا یارییش کە یەکەمی و دووەمی پێ دەوترێت لە کۆتایی مانگی ئایار یان سەرەتای مانگی حوزەیران ئەنجام دەدرێت. براوەی چامپیۆنزلیگ سەردەکەوێت بۆ چامپیۆنزلیگی ساڵی دواتر و جامی سوپەری یەکێتیی ئەورووپا و جامی جیهانی یانەکان.
یانەکانی ئیسپانیا زۆرترین بردنەوەیان هەیە (١٩ بردنەوە)، لە دوای ئەوانیش ئینگلتەرا بە ١٤ بردنەوە و ئیتاڵیاش بە ١٢ بردنەوە. هەڵبژاردەی ئینگلتەرا زۆرترین یانە براوەی هەیە و پێنج یانە نازناوەکەیان بردۆتەوە. پێشبڕکێکە لەلایەن ٢٢ یانەوە بەدەست هێنراوە، کە ١٣ یان زیاتر لە جارێک بردویانەتەوە و ٨ـیان بە سەرکەوتوویی بەرگرییان لە نازناوەکەیان کردووە. یانەی ڕیاڵ مەدرید سەرکەوتووترین یانەیە لە مێژووی پاڵەوانێتییەکەدا، ١٤ جار بردنەوەی بەدەستهێناوە.
تەنها یەک یانە لە پاڵەوانتییەکەدا سەرجەم یارییەکانی بردۆتەوە تاوەکوو کۆتایی کە بایەرن میونخە لە وەرزی ٢٠١٩-٢٠٢٠.
مێژوو
یەکەم جار کە پاڵەوانی دوو خولی ئەورووپا ڕووبەڕووی یەکتری بوونەوە لە یارییەکدا بوو کە نازناوی پاڵەوانێتی جیهانی ساڵی ١٨٩٥ی لێنرا، کاتێک سەندەرلاندی پاڵەوانی ئینگلتەرا بە ئەنجامی ٥-٣ لە پاڵەوانی سکۆتلەندی بردەوە. یەکەم پاڵەوانێتی هەموو ئەورووپا جامی ئاڵنگاری بوو کە پێشبڕکێی نێوان یانەکانی ئیمپراتۆریەتی نەمسا و هەنگاریا بەڕێوەدەچوو. جامی میترۆپا کە پێشبڕکێیەکە لە مۆدێلی جامی چالێنج یان ئاڵنگارییەوە وەرگیراوە، لە ساڵی ١٩٢٧ دروستکراوە، کە بیرۆکەی هوگۆ میسلی نەمسایی بووە و لە نێوان یانەکانی ئەورووپای ناوەڕاستدا کراوە. لە ساڵی ١٩٣٠، جامی نەتەوەکان کە یەکەم هەوڵ بوو بۆ دروستکردنی جامێک بۆ یانەکانی پاڵەوانی نیشتمانی ئەورووپا، لەلایەن یانەی سێرڤێتی سویسرییەوە ئەنجامدرا و ڕێکخرا، لە جنێڤ بەڕێوەچوو، دە پاڵەوانی لە سەرانسەری کیشوەرەکە کۆکردەوە. تێیدا ئوجپێستی هەنگاریا بوویە براوەی پاڵەوانییەتییەکە. گەلانی ئەورووپای لاتین کۆبوونەوە و لە ساڵی ١٩٤٩ جامی لاتینیان پێکهێنا.
دوای ئەوەی ڕاپۆرتی لە ڕۆژنامەنووسەکانی وەرگرت سەبارەت بە پاڵەوانێتی پاڵەوانانی ئەمریکای باشوور لە ساڵی ١٩٤٨ کە زۆر سەرکەوتوو بوو، گابرێل هانۆت، سەرنووسەری ڕۆژنامەی L'Équipe، دەستی کرد بە پێشنیارکردنی دروستکردنی پاڵەوانێتییەک لەسەر ئاستی کیشوەرەکە. لە چاوپێکەوتنەکانیدا، جاک فێران (یەکێک لە دامەزرێنەرانی جامی پاڵەوانانی ئەورووپا، لەگەڵ گابرێل هانۆت)، ڕایگەیاند کە پاڵەوانێتی پاڵەوانانی ئەمریکای باشوور ئیلهامبەخش بووە بۆ جامی پاڵەوانانی ئەورووپا. دوای ئەوەی لە ساڵانی ١٩٥٠دا یارییە دۆستانەیەکی سەرکەوتووی بەدەستهێنا، بەتایبەتی سەرکەوتنێکی دۆستانە بە ئەنجامی ٣-٢ بەرامبەر بوداپێست هۆنڤێد، ستان کولیس (وۆڵڤەرهامپتۆن واندێرێرز)ـی بە "پاڵەوانی جیهان" ناساند، دواجار هانۆت توانی یەکێتیی تۆپی پێی ئەورووپا ڕازی بکات پاڵەوانێتییەکی لەو شێوەیە بخاتە بواری جێبەجێکردنەوە. لە ساڵی ١٩٥٥ لە پاریس وەک جامی یانەکانی پاڵەوانی ئەورووپا بیری لێکرایەوە و دانرا.
پاڵەوانێتییەکە
پاڵەوانێتییەکە لە ساڵی ١٩٥٥ بە ناوی جامی پاڵەوانانی یانەکانی ئەورووپا دەستیپێکرد، بەزۆری بە جامی ئەورووپا یان جامی پاڵەوانانی ئەورووپا ناو دەبرا. پاڵەوانێتییەکە لە سەرەتادا سیستمی نۆکاوت بوو، کە تیایدا تەنها پاڵەوانانی خولەکەی هەر وڵاتێک یارییان دەکرد. پاڵەوانێتییەکە لە ساڵی ١٩٩٠ دەستی بە فراوانبوون کرد، کاتێک یارییەکانی چوون و هاتن زیاد کران و ژمارەی تیپەکان زیادی کرد.
ڕیاڵ مەدرید زاڵ بوو بەسەر یەکەم وەشانی ڕکابەرییەکەدا، پێنج نازناوی یەکەمی لە نێوان ١٩٥٦ بۆ ١٩٦٠ بەدەستهێنا، دوای ئەوە یانەی بەنفیکا توانی پێشکەوتنەکەی لە ساڵانی ١٩٦١ و ١٩٦٢ بشکێنێت و ببێتە پاڵەوان، دوای ئەوە یانە ئیتاڵییەکان چوونە ناوەوە بە بەهێزی نوێنەرایەتی میلان لە ساڵانی ١٩٦٣ و ١٩٦٩ و ئینتەرمیلان لە ساڵانی ١٩٦٤ و ١٩٦٥ دوو جار لەسەریەک بووە براوە.
ڕۆڵی هەژموونی هۆڵەندا لە سەرەتای حەفتاکان هات؛ ئەیاکس سێ نازناوی یەک لە دوای یەک لە ساڵی ١٩٧١ تا ١٩٧٣ بردەوە، پاشان بایەرن میونخ کە بەهەمان شێوە سێ نازناوی بەدەستهێنا (لە ١٩٧٤ تا ١٩٧٦)، هەروەها لە شەش وەرزی دواتر یانە ئینگلیزییەکان نازناوی پێشبڕکێیەکانیان بەدەستهێنا، لیڤەرپوڵ لە ساڵانی ١٩٧٧ و ١٩٧٨ تاجی کردە سەر و نۆتینگام فۆڕێست لە ١٩٧٩ و ١٩٨٠.
لیڤەرپوڵ لە ساڵی ١٩٨١ و ئەستۆن ڤێلا لە ساڵی ١٩٨٢ سەرکەوتنیان بەدەستهێنا و لە کۆتایی هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا یانەی ئەیسی میلانی ئیتاڵی دووبارە گەڕایەوە، بەو پێیەی توانی جامەکانی ١٩٨٩ و ١٩٩٠ بباتەوە و خۆی وەک یەکێک لە بەهێزترین یانەکانی پێشبڕکێی ئەم سەردەمە جێگیر کرد. میلان لە ساڵی ١٩٩٠ نازناوەکەی بەدەستهێنا، یانەی ڕید ستار بەلگراد لە ساڵی ١٩٩١ توانی یەکەم نازناوی خۆی بەدەستبهێنێت. هەروەها ساڵی ١٩٩٢ ساڵێکی خۆشی بۆ بەرشەلۆنە بەدوای خۆیدا هێنا، کە توانی یەکەم پاڵەوانێتی خۆی بەدەستبهێنێت دوای ئەوەی بە ئەنجامی ١-٠ لە سامپدۆریای ئیتاڵیا بردەوە.
لە ساڵی ١٩٩٢ یەکێتیی تۆپی پێی ئەورووپا بڕیاری گۆڕینی پاڵەوانێتیی دا و گۆڕی بۆ ناوە نوێیەکەی خۆی (چامپیۆنزلیگی ئەورووپا) و ژمارەی تیپەکانیش زیادکرا بۆ ٣٢ یانە.
ئۆڵۆمپیکی مارسیلیا یەکەم نازناوی چامپیۆنزلیگی لە ساڵی ١٩٩٣ بەدەستهێنا، میلان لە ساڵی ١٩٩٤ جارێکی تر گەڕایەوە، ساڵانی ١٩٩٦ و ١٩٩٧ و ١٩٩٨ ساڵانی درەوشاوەیی یۆڤانتۆسی ئیتاڵی بوو لە مێژووی خۆیدا، کە توانی ٣ جار لەسەریەک بگاتە یاریی کۆتایی پاڵەوانێتییەکە، بەڵام تەنیا ساڵی ١٩٩٦ نازناوەکەی بردەوە و لە ٩٧ و ٩٨ شکستی هێنا. سەیرترین یاریی کۆتایی پاڵەوانێتییەکە بۆ مانچستەر یونایتد بوو، کە سەرکەوتنی لە کۆتا خولەکی یارییەکەی لەگەڵ بایەرن میونخ لە ساڵی ١٩٩٩ بەدەست هێنا، توانی لە کۆتا خولەکدا دوو گۆڵ تۆمار بکات بۆ بردنەوەی یاریی کۆتایی.
ڕیاڵ مەدرید جارێکی دیکە بە تیپە زێڕینەکەی گەڕایەوە گۆڕەپانەکە و زاڵبوون بەسەر پاڵەوانێتییەکەدا، چونکە توانی لە ماوەی پێنج ساڵدا (١٩٩٨ و ٢٠٠٠ و ٢٠٠٢) سێ نازناو بەدەستبهێنێت. هەروەها ئەم قۆناغە شاهیدی دەرکەوتنی ناوی ئیسپانی ڤالێنسیا بوو بە شێوەیەکی بەهێز، بەو پێیەی توانی لە ساڵانی ٢٠٠٠ و ٢٠٠١ سەرکەوێت بۆ یاریی کۆتایی پاڵەوانێتییەکە، بەڵام نەیتوانی پاڵەوانێتییەکە بباتەوە. بایەرن میونخ چوارەمین نازناوی خۆی لە ساڵی ٢٠٠١ بەدەستهێنا، دواتر میلان شەشەمین نازناوی لە ساڵی ٢٠٠٣ بەدەستهێنا، لە ساڵی ٢٠٠٤ یانەی پۆرتۆ بە سەرۆکایەتی جۆزێ مۆرینیۆی ڕاهێنەری لاو توانی بە هەژەندێکی گەورە نازناوەکە بەدەستبهێنێت.
لە ساڵی ٢٠٠٥ دراماتیکترین و ناجێگیرترین یاری لە مێژووی ئەم پاڵەوانێتییەدا ڕوویدا، دوای ئەوەی میلان بە سێ گۆڵی خاوێن لە لیڤەرپوڵی بردەوە، ئەم دووەمیان لە کاتێکی خێرادا توانی گۆڵی یەکسانبوون تۆمار بکات تاوەکو گەیشتنە لێدانی سزا، بە پێچەوانەی بیرکردنەوەی هەمووان لیڤەرپوڵ توانی سەرکەوتن بەدەستبهێنێت. ساڵی ٢٠٠٦ ساڵی درەوشاوەیی بوو بۆ ئارسناڵ، وەک یانەیەکی ئینگلیزی بۆ یەکەمین جار سەرکەوت بۆ یاریی کۆتایی، بەڵام بەرانبەرەکەی کە بەرشەلۆنە بوو توانی بەسەریدا سەربکەوێت و ببێتە خاوەنی دووەمین نازناوی خۆی.
ئەی سی میلان و مانچستەر یونایتد توانیان نازناوەکانی ٢٠٠٧ و ٢٠٠٨ بەدەست بهێنن تا بەرشەلۆنە گەڕایەوە و لە ٢٠٠٩ نازناوەکەی بردەوە، لە پاڵەوانێتی داهاتووش سەرکەوتنەکانیان بەردەوام بوو، بەڵام لەگەڵ ئینتەر میلان ڕووبەڕووی یەکتری بوونەوە لە یاری پێش کۆتایی کە دوای ٥٤ ساڵ لە دوورکەوتنەوەیان بە بەهێزی گەڕایەوە، ئینتەر میلان ساڵی ٢٠١٠ لە یاریی کۆتایی بەرامبەر بایەرن میونخ پاڵەوانێتییەکەی بەدەستهێنا. یانەی بەرشەلۆنە لە ساڵی ٢٠١١ گەڕایەوە و نازناوەکەی بردەوە دوای ئەوەی لە یاریی کۆتایی بە ئەنجامی ٣-١ لە مانچستەر یونایتدی بردەوە و نازناوی چوارەمی بەدەستهێنا.
لە ساڵی ٢٠١٢ چێڵسی بە لێدانی سزا لە بایرن میونخی بردەوە و یەکەم نازناوی لە مێژووی پاڵەوانێتییەکەدا بەدەستهێنا، ساڵی ٢٠١٣ دوای دۆڕاندنی یارییەکانی کۆتایی ٢٠١٠ و ٢٠١٢ جارێکی دیکە بایەرن میونخ گەڕایەوە و بۆ پێنجەم جار لە مێژووی خۆیدا نازناوی کیشوەرەکەی بەدەستهێنا، و لە ساڵی ٢٠١٤ و دوای ١٢ ساڵ لە دوورکەوتنەوە، ڕیاڵ مەدرید گەڕایەوە دوای سەرکەوتنی بەسەر ئەتلەتیکۆ مەدرید و بۆ دەیەم جار لە مێژووی خۆیدا نازناوەکەی بەدەستهێنا، هەروەها لە ساڵی ٢٠١٥ یانەی بەرشەلۆنە توانی پێنجەم نازناوی خۆی بەدەستبهێنێت دوای ئەوەی بە ئەنجامی ٣-١ لە یۆڤانتۆسی بردەوە. لە ٢٠١٦ یانەی ریاڵ مەدرید بۆ یانزەهەمین جار لە مێژووی خۆیدا توانی نازناوەکە بباتەوە دوای ئەوەی بە لێدانی سزا لە ئەتلەتیکۆ مەدریدی بردەوە، ئەمەش بوویە دووەمین جار یانەی ڕیاڵ مەدرید لە یاریی کۆتایی چامپیۆنزلیگدا لە ئەتلەتیکۆ مەدریدی ڕکابەری بباتەوە.
یانەی شاهانەی ڕیاڵ مەدرید لە ساڵی ٢٠١٧ بۆ جارێکی دیکە تاجی کیشوەرەکەی وەک یەکەم یانە لە مێژووی پاڵەوانێتییەکەدا ئەم ئەنجامە بەدەستبهێنێت دوای ئەوەی لە یاریی کۆتاییدا لە یاریگای کاردیف بە ئەنجامی ٤-١ لە یۆڤانتۆسی بردەوە. دیسانەوە ریاڵ مەدرید لە ساڵی دواتر ٢٠١٨ سێیەم سەرکەوتنی لەسەریەک و چوارەم سەرکەوتنی لە پێنج وەرزدا بەدەست هێنا، دوای ئەوەی لە یاریی کۆتایی چامپیۆنزلیگ بەرامبەر لیڤەرپوول بە ئەنجامی ٣-١ لە کیێڤی ئۆکرانیا توانی پاڵەوانێتییەکە بباتەوە.
لە ساڵی ٢٠١٩ یانەی لیڤەرپوول گەڕایەوە دوای ئەوەی لە یاریی کۆتایی ساڵی پێشوودا بەرامبەر ریاڵ مەدرید دۆڕا و توانی نازناوی چامپیۆنزلیگ بباتەوە بەرامبەر تۆتنهام بە ئەنجامی ٢-٠ بە گۆڵەکانی محەمەد سەڵاح لە خولەکی ٢ بە لێدانی سزا، هەروەها لەلایەن دیڤۆک ئۆریگی لە خولەکی ٨٧. بایەرن میونخ لە دوای حەوت ساڵ گەڕایەوە و لە ٢٠٢٠ بوویە براوەی جامەکە، دوای ئەوەی بە گۆڵێک لە یاریگای دا لوز لە لیشبۆنە لە پاریس سانجێرمانی فەڕەنسی بردەوە. لە ساڵی ٢٠٢١ چێڵسی دووەم نازناوی خۆی لە مێژووی خۆیدا بەدەستهێنا دوای ئەوەی بە گۆڵێک لە یاریگای دی گراگاو لە پۆرتۆ، لە مانچستەر سیتیی ئینگلیزی بردەوە.
ساڵی ٢٠٢٢ بۆ جارێکی تر ڕیاڵ مەدرید بە تاکە گۆڵێک لە لیڤەرپووڵی بردەوە و بوویە خاوەنی جامەکە.
شێوازی سویسری
لە ساڵی ٢٠٢١ یەکێتیی تۆپی پێی ئەورووپا گۆڕانکارییەکی فەرمی لە سیستمی چامپیۆنزلیگ و زیادکردنی ژمارەی تیپەکانی بۆ ٣٦ تیپ ڕاگەیاند لە ساڵی ٢٠٢٤ـەوە.
ڕیزبەندی گۆڵکارانی خولی یانە پاڵەوانەکانی ئەورووپا
